معرفی پزشکی + نقشه راه (Roadmap) از قبل ورود به پزشکی تا بازنشستگی

تا اسم رشته پزشکی می‌آید، ناخودآگاه ماجرای قلب در ذهن اکثر ما تداعی می‌شود و گویی پیوند خاصی بین این رشته و قلب وجود دارد. این جعبه از مطلب سایت کلبه مشاوره، به جزییات درس «علوم تشریح دستگاه قلب و عروق» مخصوص دانشجویان پزشکی، اختصاص دارد.
درس «مقدمات علوم تشریح» برای درس «علوم تشریح دستگاه قلب و عروق»، پیش‌نیاز است. معنا و مفهومش را دیگر خوب یاد گرفتیم. معنایش این است که اگر می‌خواهید، سیستم انتخاب واحد دانشگاهتان، اجازه برداشتن درس «علوم تشریح دستگاه قلب و عروق» را بدهد، باید حتماً نمره قبولی در درس «مقدمات علوم تشریح» را گرفته باشید.
درس «علوم تشریح دستگاه قلب و عروق»، سومین درسی است که انتخاب کردنش، وابسته به آن بود که حتماً درس «مقدمات علوم تشریح» را پاس کرده باشید. با این حساب، اهمیت درس «مقدمات علوم تشریح» را به خوبی درک می‌کنید چرا که تا به اینجای توضیحاتمان، متوجه شدیم که پیش‌نیاز سه درس مختلف است.
با تمام این تفاسیر، فرض کنیم که ما دانشجوی پزشکی هستیم و توانسته‌ایم درس «مقدمات علوم تشریح» را پاس کرده و حالا درس «علوم تشریح دستگاه قلب و عروق» را انتخاب کرده‌ایم و قرار است سر کلاسش حاضر شویم و این برای ما مهم است که چه مواردی را در این درس، می‌خواهند توضیح دهند؟
آنچه در «علوم تشریح دستگاه قلب و عروق» خواهید گذراند را در ادامه، با شماره‌گذاری توضیح خواهم داد، فقط به این نکته دقت داشته باشید که هر استادی بر اساس سیاست‌های دانشکده پزشکی و همچنین تقسیم وظایف بین اساتید و سابقه تدریس خودش، می‌تواند بخش‌هایی که در ادامه توضیح می‌دهم را کمی تغییر دهد و بعضی از توضیحات را حذف کرده یا چیزهایی به برخی بیفزاید. ولی در حالت کلی، موارد زیر در درس «علوم تشریح دستگاه قلب و عروق» گفته خواهد شد حالا شاید کمی کمتر یا کمی بیشتر. با هم این موارد را بخوانیم:
0- مدت‌زمان تدریس این درس به دو بخش تقسیم می‌شود: الف) 17 ساعت از این درس را سر کلاس نظری خواهید نشست. کلاس نظری شبیه همین کلاس‌های مدرسه است که باید پشت صندلی بنشینید و استادتان پای تابلو شروع به درس دادن می‌کند، ب) 16 ساعت از این درس را نیز به اتاق تشریح می‌روید تا به صورت عملی، تمرین کرده و جزییات این درس را بیاموزید. با این حساب، کل این درس، 33 ساعت طول می‌کشد. دقت می‌کنید که همچنان سهم کلاس نظری بیشتر از عملی است.
1- همان‌طور که در نام این درس به خوبی مشخص شده، می‌توانیم کل مطالب این درس را به دو قسمت تقسیم کنیم: الف) قلب، ب) عروق یا همان رگ‌های خونی. اگر یک دانشجوی پزشکی، روی هر کدام از این دو تکه، مسلط باشد، نمره بالایی در این درس می‌گیرد و بعداً در طبابت خود، برای دردها و مشکلات مربوط به این بخش، بسیار موفق عمل خواهد کرد. در موارد بعدی، آنچه باید درباره قلب و عروق بلد شوید را به صورت ساده توضیح می‌دهم:
2- استادتان، دست خودش را روی محدوده قفسه سینه می‌گذارد و شروع به تدریس هر آنچه که در آن دیده می‌شود، خواهد کرد. چرا باید اولین موضوعی که در این درس به آن اشاره می‌شود، قفسه سینه باشد؟ چون قلب و مهم‌ترین رگ‌های خونی در قسمت قفسه سینه قابل مشاهده هستند و این مهم است که بدانید در این محدوده و در همسایگی قلب، چه می‌گذرد. با این توضیحات، موارد زیر را در این بخش از درس خواهید خواند:
- اولین چیزی که با دیدن تصاویر یا ماژول‌های مربوط به قفسه سینه، نظر دانشجوی پزشکی را به خودش جلب می‌کند، حفره مرکزی قفسه سینه است که در فارسی، میان‌سینه و در ادبیات پزشکی به آن مدیاستینوم می‌گویند.
استادتان موظف است که محدوده این حفره را مشخص کند، برای همین ایشان خواهند گفت که مدیاستینوم دارای شش عدد دیواره است: 1- دیواره جلویی به استخوان جناغ سینه مماس می‌شوند، 2- دیواره پشتی به ستون مهره‌ها می‌رسند، 3- دیواره بالایی، هم‌مرز با دهانه بالایی قفسه سینه می‌باشد، 4- دیواره پایینی به دیافراگم محدود می‌شود، 5 و 6 – دیواره چپ و راست هم با شش‌ها یا همان ریه‌ها، همسایه هستند. با این شرایط، تمام اندام‌های قفسه سینه مثل قلب که محور بحث این درس است، در درون میان‌سینه قرار دارند به جز شش‌ها.
در ادامه صحبتشان به این اشاره می‌کنند که یک خط فرضی افقی (بعداً در دانشگاه می‌آموزید که خطوط افقی نام تخصصی خودشان را دارند ولی اینجا فعلاً سطح بحث را تا حد ممکن تخصصی نمی‌کنیم چون هدفمان آشنایی با پزشکی است و تا جایی که بشود باید ساده و روان صحبت کنیم) که از یک سو محدود به فضای بین ستون مهره‌ای T4 و T5 و از سوی دیگر در حال برخورد به بخش بالای استخوان جناغ است را در درون این حفره رسم می‌کنند و آن را به دو بخش الف) بخش فوقانی (بالایی) که بالای برون‌شامه قلب یا پریکارد قرار گرفته است، ب) بخش قسمت زیرین که به سه قسمت قُدامی (جلویی)، میانی و خَلفی (پشتی) تقسیم می‌شود.
کار به همین جا ختم نمی‌شود و می‌بایست هر آنچه در داخل تک به تک این قسمت‌ها دیده می‌شود را یاد بگیرید و بتوانید بیان کنید. به طور مثال در مدیاستینوم قُدامی، غده تیموس، رگ‌های سینه‌ای داخلی، غده‌های لنفاوی و مقداری چربی دیده می‌شود یا در مدیاستینوم میانی، پریکارد قلب، بخش صعودی آئورت، بزرگ سیاهرگ زبرین و زیرین، رگ‌های خونی مشخصی که نام خاص خودشان را دارند، عصب‌های معروفی که در ادامه همین جعبه اسمشان را خواهید خواند و نایژه‌های اصلی و رگ‌های ششی مشاهده می‌گردد و یا در مدیاستینوم خَلفی، بخش نزولی آئورت نزولی، مری، مجرای سینه، رگ‌های خونی معروفی که از اسمشان پرهیز می‌کنم تا بحث خیلی تخصصی نشود و تعدادی غده‌های لنفاوی به چشم می‌خورد.
- حالا که تعریف، تقسیم‌بندی و محتویات درون مدیاستینوم را آموختید، دوباره استادتان به سراغ قفسه سینه می‌آیند و این بار، استخوان‌هایی که در ناحیه قفسه سینه دیده می‌شوند را تدریس می‌کنند که به ترتیب از بالا به پایین شامل استخوان ترقوه، جناغ، دنده‌ها و اتصالات آنان می‌شود. دقت کنید که حتماً استاد این درس به محل قرارگیری، تعدادشان، شکل ظاهری، ضخامت، همسایه‌های هر استخوان، نقش، وظیفه، عملکرد، ارتباطات و نحوه وصل شدن آن‌ها به بخش‌های دیگر، اشاره خواهد کرد. بنابراین اطلاعات درس «علوم تشریح دستگاه اسکلتی-عضلانی پزشکی» به کارتان می‌آید.
- ماهیچه‌ها و عضلاتی که در محدوده قفسه سینه دیده می‌شوند را خواهید آموخت که به ترتیب از بالا به پایین شامل الف) ماهیچه سینه‌ای بزرگ که در بالای قفسه سینه قرار دارد و نقش مهمی در حرکت‌های بازو داشته و در شکل دهانهی قفسه سینه مشارکت دارد، ب) ماهیچه سینه‌ای کوچک که علت نام‌گذاری‌اش این است که کوچکتر از ماهیچه سینه‌ای بزرگ است و در زیر آن واقع شده و نیز در حرکت‌های پشتی و سری قفسه سینه نقش دارد، پ) ماهیچه دالی یا دلتوئید که در ناحیه شانه و بالای بازو و قفسه سینه قرار دارد و در جلو و کنار قفسه سینه سهم خود را بازی می‌کند، ت) ماهیچه دندانه‌ای پیشین که در ناحیه کناری و پشت قفسه سینه قرار دارد و تأثیر مهمی بر حرکت‌های قفسه سینه و شانه دارد. درباره تک به تک این عضلات باید شکل ظاهری، محل قرارگیری، اتصالات، ارتباطات، همسایه‌ها، نقش و عملکردش را بتوانید به عنوان یک دانشجوی پزشکی در پایان‌ترم همین درس بیان کنید.
- رگ‌های خونی قابل مشاهده در قفسه سینه را می‌آموزید که از بالا به پایین شامل الف) بزرگ سیاهرگ زبرین که خون نیمه فوقانی بدن (به جز قلب) را به دهلیز راست منتقل می‌کند، ب) سیاهرگ‌های ششی یا ریوی که اکسیژن را از شش‌ها دریافت می‌کنند و به دهلیز چپ قلب می‌برند، پ) سرخرگ بازویی-سری که خون اکسیژن‌دار از قلب به سر و بازوها تأمین می‌کند و به قفسه سینه متصل می‌شود، ت) رگ‌های کاروتید داخلی و کاروتید خارجی که خون‌رسانی به مغز و سر را تأمین می‌کنند و از سر به سمت قفسه سینه می‌رسند، ث) سرخرگ زیرترقوه ای که از سر تا بازوها را تأمین می‌کند و به قفسه سینه متصل می‌شود، ج) رگ‌های متصل به قلب که خودتان هم در زیست دهم می‌خوانید را هم در این بخش از نظر می‌گذرانید و چه خوب می‌شود که به سراغ زیست دهم بروید و در فصل چهارم، تصاویر مربوط به قلب را تماشا کنید تا رگ‌های متصل به آن را ببینید. می‌شود
- اعصاب نیز در منطقه قفسه سینه دیده می‌شود که استادتان آن‌ها را نیز توضیح می‌دهند و عبارت است از الف) عصب میان‌بندی که از سطح گردنی و محدوده قفسه سینه عبور کرده و تحریک دیافراگم یا همان ماهیچه میان بندی که در کتاب درسی زیست دهم می‌خوانید، را برعهده دارد، ب) عصب میان دنده که موجب تحریک ماهیچه‌های بین دنده‌ای می‌شود، پ) اعصاب دیگری که در محدوده قفسه سینه دیده می‌شوند جزء انشعاب‌ها و شاخه‌های همین دو عصب اصلی هستند که در مورد الف و ب گفته شد و قطعاً استاد محترم به نام این انشعاب‌ها و مسیر عبوریشان اشاره می‌کند.
الان، شناخت خوبی از قفسه سینه و هر آنچه در آن دیده می‌شود به دست آورده‌اید و نوبت به بحث اصلی این درس یعنی قلب و رگ‌های خونی می‌رسد که استادتان کار را با قلب شروع می‌کند. بنابراین در ادامه شماره‌گذاری‌ها به مورد سوم می‌رسیم:

۳- طبیعی است که تا اسم قلب را بشنویم، به یاد محل این عضو در بدن بیفتیم و استاد این درس با کمک اصطلاحات آناتومی، آدرس قلب را آموزش می‌دهد و شما که قرار است پزشک شوید، بایستی بتوانید با زبان آناتومی هم صحبت کرده و آدرس بدهید، چگونه؟
خود را به عنوان فردی در نظر بگیرید که کنکور تجربی داده و توانسته رشته پزشکی را که هدفش بوده را قبول شود و در دانشگاه به عنوان یک دانشجوی پزشکی که این درس را گذرانده، چنین توانایی به دست آورده که دقیقاً با واژگانی که در ادامه می‌نویسم، به توصیف جایگاه قلب در بدن انسان بپردازد:
قلب انسان، در قسمت جلویی مهره‌های Th9 و Th10 از ستون فقرات و در پشت استرنوم (sternum) قفسه سینه (توراکس) و در حفره پیریکارد ناحیه مدیاستینوم تحتانی (پایینی) قرار دارد و کمی پایین‌تر از شُش (ریه) چپ است. رگ‌های خارج شده از قلب، وارد بخش مدیاستینوم فوقانی می‌شوند.
۴- از روزی که دروس مختلف علوم تشریح یا همان آناتومی را توضیح دادم، همواره به این مورد اشاره کردم که در این درس‌ها، همسایه‌های هر عضو از بدن، اهمیت بالایی دارند و به همین خاطر است که استادتان، همسایه‌های قلب را به زبان آناتومی آدرس‌دهی می‌کند تا دقیقاً بدانید در اطراف قلب چه می‌گذرد.
لطفاً همچنان روپوش پزشکی را در تن داشته باشید چون قرار است همسایه‌های قلب را یکی پس از دیگری معرفی کنید. می‌دانم هنوز وارد این رشته نشدید و قرار است با آگاهی دقیق و علمی به شناخت از ابعاد مختلف آن برسید ولی برای درک کردن بهترش، باید خودتان را در آن موقعیت تجسم کنید تا بتوانید سطح مهارت و توانایی که از شما انتظار دارند را بهتر لمس کنید.
دقت کنید که این موضوع هیچ ربطی به «رؤیاپردازی»، «خیال‌بافی»، «قانون جذب» و… ندارد بلکه اینجا وقتی تجسم می‌کنیم، هدفمان مشخص کردن ابعاد مختلف انتظاری است که از یک پزشک در دوره تحصیل دارند و نه برای آنکه هیجان‌زده شویم یا شور و حالی پیدا کنیم که مثلاً برویم بازی احساسات راه بیندازیم.
با این حساب، با هدف درک بهتر سطح توانایی مورد نیاز برای گذراندن درس علوم تشریح قلبی-عروقی، این را تجسم کنید که قرار است درباره همسایه‌های قلب به زبان یک پزشک، صحبت کنید. این‌ها را باید بتوانید بگویید:
خب! چرا ننوشتم؟ چون می‌خواهم خودتان تمرین کنید. چطوری؟ اگر به مورد شماره ۳ که کمی بالاتر نوشته‌ام، برگردید، برای آدرس‌دهی جای قلب در بدن انسان، خود به خود همسایه‌هایش را هم معرفی کرده‌ام. حالا شما به عنوان یک فردی که می‌خواهد پزشکی را به عنوان هدفش انتخاب کند، برای تمرین، خودتان همسایه‌های اطراف قلب را بر اساس مورد شماره ۳، مشخص کنید. این تمرین خوبی برای درک بهتر پزشکی است.
۵- در فصل چهار زیست دهم نیز تصاویری از قلب می‌بینیم که در آن‌ها هم به خوبی مشخص است که تعدادی رگ به بخش‌های مختلف قلب متصل هستند و هر یک از آن‌ها وظیفه آوردن یا بردن خون تیره یا روشن را دارند. قطعاً در این درس، درباره رگ‌های متصل به قلب، محل قرار گیری هر یک، آدرس‌دهی آناتومی آن‌ها و وظیفه‌ای که دارند، صحبت خواهد شد و موظفید جزییات هر یک از آن رگ‌ها را به زبان پزشکی بیان کنید.
به بیان دیگر، یک دانشجوی پزشکی بعد از گذراندن این درس، خواهد گفت: انواع سرخرگ‌ها، سیاهرگ‌ها و مویرگ‌ها در سطح بیرونی قلب و همچنین در اتصال با حفره‌های آن، قابل مشاهده است که شامل موارد زیر می‌شود. فقط قبول از ورود به جزییات این رگ‌ها، تکلیف چند واژه را مشخص کنیم:
واژگانی که داخل پرانتزهای دوتایی نوشته شده‌اند، هم معنی هستند: (عروق و رگ‌ها)، (شریان و سرخرگ)، (ورید و سیاهرگ)
الف) بزرگ‌سیاهرگ زیرین، بزرگ‌ترین سیاهرگ بدن است که خون نواحی تحتانی بدن از جمله شکم، لگن و اندام‌های تحتانی مانند معده، روده باریک و بزرگ، طحال، کلیه‌ها، کبد و… را به دهلیز راست برمی‌گرداند. بزرگ‌سیاهرگ زیرین نتیجه ترکیب سیاهرگ‌هایی است که از دو طرف مهره پنجم ستون فقرات شروع شده و از زیر شکم به سمت ستون مهره‌ها حرکت می‌کند. این سیاهرگ از مهره هشتم عبور کرده و به قفسه سینه وارد می‌شود و سپس مسیر خود را ادامه می‌دهد تا به دهلیز راست قلب برسد.
ب) بزرگ‌سیاهرگ زبرین که خون تیره را از اندام‌های نیمه فوقانی یا همان بالایی بدن به جز خود قلب و شش‌ها را جمع‌آوری کرده و به دهلیز راست می‌ریزد.
این ورید از بهم پیوستن وریدهای براکیوسفالیک راست و چپ، شکل می‌گیرد و با حرکت به سمت پایین از میان ناحیه توراسیک به قسمت فوقانی دهلیز راست در سطح دنده سوم ادامه مسیر می‌دهد تا در دهلیز راست، خون تیره خود را بریزد. این سیاهرگ هنگام نزول در طرف راست مدیاستینوم فوقانی قرار دارد و پس از ورود به مدیاستینوم میانی، در کنار آئورت صعودی ادامه می‌یابد.
پ) سینوس کرونری که خون سیاهرگی ماهیچه قلب را وارد دهلیز راست می‌کند و پنج شاخه، خون خود را به سینوس کرونری می‌ریزند که عبارت است از:
- رگ قلبی بزرگ که از نوک قلب انشعاب گرفته و از شیار بین بطنی عبور می‌کند و وارد شیار کرونری شده و در سمت چپ قلب به سینوس کرونری متصل می‌گردد.
- رگ قلبی کوچک که در سطح قدامی قلب مشاهده می‌شود و از طرف راست قلب می‌گذرد تا به سینوس کرونری بپیوندد.
- رگ قلبی میانی که در سطح خلفی قلب به چشم می‌خورد و خون خود را به سینوس کرونری می‌ریزد.
- در سمت چپ سطح خلفی قلب، رگ مارژینال چپ دیده می‌شود که آن هم به طی مسیر، خود را به سینوس کرونری می‌رساند.
- در بخش مرکزی سطح خلفی قلب، رگ بطنی- خلفی چپ وجود دارد که در امتداد شیار بین بطنی- خلفی به مسیرش ادامه می‌دهد و در نهایت به سینوس کرونری اتصال می‌یابد.
ت) سرخرگ‌های شُشی یا ریوی و یا به زبان دانشجویان پزشکی و متخصصین، شریان‌های پولمونری، خون تیره را از بطن راست قلب می‌گیرد و به سمت شش‌ها یا ریه‌ها می‌برد تا تبادلات گازی انجام شود.
نکته مهم اینجاست که سرخرگ‌های شُشی در ابتدای مسیر که چسبیده به بطن راست قلب است، یکی هستند و بعداً از هم جدا می‌شوند.
در واقع این سرخرگ‌ها از تنه پولمونری منشأ می‌گیرند. تنه پولمونری، سرخرگی ضخیم و کوتاه است که در قدام و مدیال دهلیز راست و چسبیده به بطن راست قلب است که در ابتدای آن، دریچه پولمونری قرار داد. این تنه به صورت مشترک با آئورت بالارونده توسط لایه‌ی یکسانی از پریکارد در بر گرفته می‌شود.
مسیر حرکتی این سرخرگ در ابتدا به سمت بالای قلب بوده و سپس از روی ریشه آئورت قوس می‌زند و به سمت خلف به حرکت خودش ادامه می‌دهد و در حدود موازات مهره T۵ و T۶، به دو سرخرگ راست و چپ تقسیم می‌شود و سرخرگ ششی چپ و راست را می‌سازد.
سرخرگ شُشی یا ریوی چپ، خون فاقد اکسیژن را به ریه چپ می‌برد و در خود شُش چپ، برای ورود به هر لوب ریه، به شاخه‌ای مجزا تقسیم می‌شود.
سرخرگ شُشی یا ریوی راست، ضخیم‌تر و طولانی‌تر است و خون تیره را از قلب به شُش راست می‌برد تا در آنجا تبادل گازی صورت بگیرد و در خود شُش راست، برای ورود به هر لوب ریه، به شاخه‌ای مجزا تقسیم می‌شود.
ث) سیاهرگ‌های شُشی یا ریوی و یا به قول دانشجویان رشته پزشکی و اساتید و متخصصین این شغل، وریدهای پولمونری که خون روشن را از ریه‌ها می‌گیرند و به سمت دهلیز چپ قلب می‌آورند.
چهار سیاهرگ شُشی یا ریوی وجود دارد به طوری که از هر شُش انسان، دو سیاهرگ شُشی خارج می‌شود که به یکی ورید پولمونری فوقانی و به دیگری ورید پولمونری تحتانی می‌گویند. علت نام‌گذاری فوقانی و تحتانی چیست؟ به این دلیل است که سیاهرگ‌های شُشی فوقانی، خون روشن را از لوب‌های فوقانی ریه‌ها دریافت می‌کند در حالی که سیاهرگ‌های شُشی تحتانی، خون روشن را از لوب‌های تحتانی ریه‌ها می‌پذیرند.
این چهار سیاهرگ، به مسیر خود از شش‌ها به سمت قلب، ادامه می‌دهند تا وارد پریکاردیوم می‌شوند و به درون دهلیز چپ و از سطح خلفی آن می‌رسند و خون را به دهلیز چپ می‌ریزند.
ج) آئورت بزرگترین سرخرگ بدن است که خون روشن را از بطن چپ قلب دریافت می‌کند و به سمت کل اندام‌های بدن می‌برد.
آئورت، از سوراخ آئورتیک که در قاعده بطن چپ دیده می‌شود، ریشه گرفته و در ابتدای آن، دریچه‌های آئورتی قرار دارد.
این سرخرگ، بر اساس بالا و پایین و یا خم‌شدگی به چند تکه مختلف تقسیم می‌شود:
- بخشی از آئورت که درون قلب و چسبیده به بطن چپ است را آئورت صعودی می‌گویند که از درون پریکاردیوم منشأ می‌گیرد. این بخش، همان قسمتی از آئورت است که دو شاخه مهم سرخرگ‌های کرونری قلب نیز از آن جدا می‌شوند که وظیفه خون‌رسانی به خود قلب را بر عهده می‌گیرند
- بعد از این قسمت صعودی، نوبت به دومین قسمت آئورت می‌رسد که بلافاصله پس از آئورت صعودی دیده می‌شود و به آن، قوس آئورت می‌گویند. در قوس آئورت، چندین شاخه مختلف، انشعاب می‌زنند و مسیرهای مختلفی را طی می‌کنند. یکی از این شاخه‌ها، به سمت اندام‌های فوقانی مثل سر و گردن، شاخه دیگر به سمت بازو و دست چپ و شاخه بعدی به سمت بازو و دست راست و شاخه دیگر که قسمت نزولی آئورت را می‌سازد، برای خون‌رسانی به اندام‌هایی پایینی، به حرکت خود ادامه می‌دهد.
چ) سرخرگ کرونری راست، از سمت راست تنه‌ی پولمونری می‌گذرد و در طول شیار کرونری به حرکت خودش ادامه می‌دهد و در همین مسیر، چندین شاخه از آن جدا می‌شود. یکی از آن شاخه‌ها، سرخرگ مارژینال راست است که در طول لبه‌ی راست و تحتانی قلب و به سمت نوک قلب جریان می‌یابد و دومی سرخرگ بین بطنی-خلفی است که در اثر حرکت سرخرگ کرونری راست در سطح خلفی قلب و در امتداد شیار کرونری از آن جدا می‌شود. سرخرگ بین بطنی-خلفی در طول شیار بین بطنی-خلفی به طرف نوک قلب به جریانش ادامه می‌دهد. تمام این سرخرگ‌ها، وظیفه خون‌رسانی به نیمه راست قلب را داشتند.
ح) سرخرگ کرونری چپ که وظیفه خون‌رسانی به نیمه چپ قلب را دارد، از بین سمت چپ تنه‌ی پولمونری و دهلیز چپ، مسیر خود را پیدا کرده و جریان می‌یابد. این سرخرگ، به ۳ شاخه تقسیم می‌شود:
- شاخه بین بطنی-قدامی که از شیار بین بطنی- قدامی به سمت نوک قلب به مسیرش ادامه می‌دهد و دقیقاً در نوک قلب، به سمت خلف رفته و با سرخرگ بین بطنی-خلفی، آناستاموز ایجاد می‌کند.
- شاخه‌ی سیرکومفلکس که در طول شیار کرونری به سمت لبه‌ی چپ و سطح خلفی قلب دست به حرکت می‌زند و
- سرخرگ مارژینال چپ قلب که در واقع یک شاخه از شاخه‌ی سیرکومفلکس است و به سمت لبه چپ قلب کشیده می‌شود.
۶- ایموجی قلب را تصور کنید! هر وقت می‌خواستیم قلب بکشیم، تصورمان چیزی شبیه به همان ایموجی‌ها بود اما در این درس، قلب را به صورت واقعی مشاهده می‌کنید و می‌آموزید که دیواره قلب به ترتیب از بیرون به داخل از چه بافت‌هایی تشکیل شده و هر لایه را که بردارید، در زیر آن چه چیزی مشاهده می‌کنید و وظیفه هر لایه از دیواره قلب چیست و چگونه، این لایه‌ها به هم چسبیده‌اند؟
در جمع و جورترین حالت ممکن، یک دانشجوی پزشکی، درباره دیواره قلب باید این نکات را بداند و بتواند درباره‌اش به زبان پزشکی صحبت کند و انتظار دارند که او به عنوان یک پزشک عمومی وقتی وارد محیط‌های درمانی می‌شود، این اطلاعات را درباره دیواره قلب بداند:
- دیواره قلب از سه لایه اصلی تشکیل شده است که به ترتیب از بیرون به داخل، به نام‌های پریکاردیوم، میوکارد و اندوکاردیوم شناخته می‌شوند. لایه‌های مختلف دیواره قلب از طریق ترکیبات مختلفی از بافت همچون تارهای کلاژن، الاستین، عضلات و عناصر دیگر متصل هستند. این اتصالات به دیواره قلب استحکام و انعطاف لازم را می‌دهند تا عمل پمپاژ خون به صورت مؤثر انجام شود.
- پریکاردیوم، بیرونی‌ترین لایه قلب است که در واقع یک لایه ضخیم از بافت پوششی است که قلب را از خارج می‌پوشاند و وظیفه آن، محافظت از قلب و ایجاد یک محیط لغزنده برای حرکت قلب است. پریکاردیوم را می‌توان یک کیسه حاوی مایع پریکاردیال نیز توصیف کرد که قلب را احاطه می‌کند. این مایع از اصطکاک بین لایه‌های پریکاردیوم جلوگیری نموده و حرکت صاف قلب را تسهیل می‌کند.
- لایه‌ی ساب اپی کاردیال بین دو لایه میوکاردیوم و اپی کاردیوم قرار گرفته و وظیفه‌اش این است که این دو را به یکدیگر بچسباند.
- میوکارد به عنوان لایه وسیع و ضخیم‌تر دیواره قلب به چشم می‌آید و از بافت ماهیچه‌ای قلب از نوع مخطط غیر ارادی، تشکیل شده است و انجام عمل پمپاژ خون و ارائه انرژی برای حرکت عضلانی قلب بر عهده این لایه از قلب است.
یکی از بیماری مرتبط با این لایه قلب را میوکاردیت می‌نامند که به معنای التهاب میوکاردیوم است و معمولاً در اثر ویروس‌هایی مانند آدنوویروس‌ها و کوکساکی B ایجاد می‌شود. علایم این بیماری به شدت عفونت بستگی دارند، اما اغلب شامل درد سینه، تنگی نفس و تاکی کاردی است.
شایع‌ترین عارضه‌ی میوکاردیت، آسیب به ماهیچه مخطط و غیرارادی قلبی است که می‌تواند باعث آریتمی‌ها و نارسایی قلبی شود.
بیماری دیگر مرتبط با همین لازه از قلب، با نام تخصصی انفارکتوس میوکاردیال شناخته می‌شود که مردم معمولی به آن، سکته‌ی قلبی می‌گویند که در اثر انسداد (بسته شدن) سرخرگ کرونری به وجود می‌آید. در اثر سکته قلبی، جریان اکسیژن در لایه میوکارد از دست می‌رود و این لایه، دچار تغییرات ایسکمیک (نرسیدن یا کمتر رسیدن خون به ماهیچه قلب) می‌شود.
۲ نوع اصلی سکته قلبی شامل الف) NSTEMI (بدون الویشن S-T) که در آن، سرخرگ کرونری به طور ناقص مسدود شده و آسیب ایسکمیک به قسمتی از لایه میوکاردیوم وارد می‌شود و بقیه قسمت‌های میوکارد سالم هستند، ب) STEMI (با الویشن S-T) که در آن، سرخرگ کرونری به طور کامل بسته می‌شود و آسیب ایسکمیک به تمامی این لایه از قلب وارد می‌شود.
شایع‌ترین علت سکته قلبی، آتروما (تجمع لیپوپروتئین کم چگال در دیواره‌ی سرخرگ‌ها) است. چاقی، فشار خون بالا، مصرف دخانیات و دیابت، باعث افزایش ریسک رخ دادن سکته قلبی می‌شود.
بیماری سوم مرتبط با لایه میوکارد قلب با نام آنژین صدری معرفی می‌شود و در واقع همان درد سینه‌ای است که ناشی از ایسکمی موقت میوکاردیال است. در این شرایط مجرای داخلی عروق کرونری نازک می‌شود ولی کاملاً بسته نیستند و باعث می‌شود که جریان خون تغییر کرده و ایسکمی موقت روی دهد.
۲ نوع اصلی آنژین داریم: الف) آنژین ثابت که کاملاً قابل حدس زدن است و علائمی مثل درد سینه بعد ورزش یا استرس است، ب) آنژین غیر ثابت که اصلاً قابل حدس زدن نیست و علائم مشخصی ندارد. با این توضیحات، مشخص است که آنژین غیر ثابت، خطرناک‌تر و نگران کننده‌تر از آنژین ثابت است و احتمال تبدیلش به سکته قلبی بیشتر می‌باشد.
- لایه‌ی ساب اندوکاردیال، یک لایه از بافت فیبروزی شل و در بردارنده‌ی عروق و اعصاب سیستم هدایتی قلب است که بین اندوکاردیوم و میوکاردیوم قرار دارد و وظیفه‌اش، چسباندن این دو لایه به یکدیگر است قرار داشته و این دو لایه را به یکدیگر متصل می‌کند. لازم به ذکر است که فیبر‌های پورکنژ در این لایه قرار گرفته‌اند.
با توجه به اینکه این لایه، سیستم هدایتی قلب را شامل می‌شود؛ بنابراین آسیب به آن، باعث ایجاد آریتمی‌های مختلفی می‌شود.
- اندوکاردیوم، داخلی‌ترین لایه‌ی دیواره‌ی قلبی است و در واقع یک لایه نازک از بافت پیوندی شل و بافت اپی تلیال سنگفرشی می‌باشد که به سطح داخلی دیواره قلب چسبیده و حفره‌ها و دریچه‌های قلبی را می‌پوشاند. وظیفه این لایه از دیواره قلب، ایجاد یک سطح صاف برای جلوگیری از لخته‌های خونی و همچنین فراهم کردن شرایط مناسب برای عبور خون است زیرا اندوکاردیوم به صورت مستقیم با خون در تماس می‌باشد و از لخته‌های خونی جلوگیری می‌کند. در ضمن، سطح نازک آن به دلیل کاهش مقاومت، عبور خون را تسهیل می‌کند. در نظر داشته باشید که اندوکاردیوم انقباض‌های قلبی را تنظیم کرده و به رشد جنینی نیز کمک می‌کند.
بیماری مرتبط با این لایه قلب، با نام اندوکاردیت شناخته می‌شود که به التهاب اندوکاردیوم گفته می‌شود. این بیماری معمولاً در دریچه‌های قلبی قابل مشاهده است.
شایع‌ترین نوع اندوکاردیت، اندوکاردیت عفونی است که در واقع باکتری‌ها در دریچه‌های قلب، کلونیزه می‌شوند و توده‌هایی را ایجاد می‌کند که منجر به عفونت می‌شود و این عفونت به وجود آمده، می‌تواند باعث آسیب دائمی به دریچه گردد و باعث شنیده شدن سوفل قلبی به هنگام معاینه‌ی بیمار می‌شود. در نظر داشته باشید که دریچه‌ی قلبی آسیب دیده، احتمال بیشتری برای ابتلای دوباره به عفونت دارد.
۷- اگر قلب را مثل هندوانه از وسط به دو نیم کنیم، متوجه چهار حفره یا سوراخ بزرگ در درون آن می‌شویم که در زیست دهم نیز درباره آن‌ها می‌خوانیم و برای کنکور هم تست‌هایش را می‌زنیم. این چهار حفره به نام‌های دهلیز راست، بطن راست، دهلیز چپ و بطن چپ به زبان فارسی نام‌گذاری می‌شوند. در این درس، آدرس‌دهی آناتومی این چهار حفره قلب و همچنین نحوه ارتباطات و اتصالات هر یک و وظیفه آن‌ها را به طور کامل می‌آموزید.
به بیان دیگر، یک دانشجوی پزشکی، پس از پاس کردن درس «آناتومی قلب و عروق» درباره حفره‌های قلب به این روانی صحبت خواهد کرد: خون، از سراسر بدن به کمک بزرگ سیاهرگ زیرین، بزرگ سیاهرگ زبرین و سینوس کرونری به دهلیز راست قلب می‌ریزد و از آنجا، وارد بطن راست شده و سپس از بطن راست، وارد سرخرگ‌های شُشی شده تا به سمت شُش‌ها یا همان ریه‌ها برود و بعد از تبادل گازی، به کمک سیاهرگ‌های شُشی به دهلیز چپ قلب می‌آید و از آنجا به بطن چپ وارد می‌شود و از بطن چپ به وسیله سرخرگ آئورت از قلب خارج و به سمت اندام‌های مختلف بدن می‌رود؛ بنابراین حفره‌ها در نقل و انتقال خون، نقش ایفا می‌کنند. در این میان، جزییاتی برای هر یک از این حفره‌ها قابل بیان است که عبارت است از:
- از نظر موقعیت آناتومیکی می‌توان گفت که دهلیز راست، گوشه راست قلب را تشکیل می‌دهد.
- دهلیز راست، به طور مستقیم به بزرگ سیاهرگ زیرین، بزرگ سیاهرگ زبرین و سینوس کرونری متصل است و خون تیره را که از اندام‌های مختلف بدن جمع‌آوری شده را توسط این سه سیاهرگ دریافت می‌کند.
- دهلیز راست، موظف است که این خون تیره را به بطن راست ریزد و نکته مهم این است که بین دهلیز راست و بطن راست، سوراخی وجود دارد که خون از آن سوراخ باید عبور کند و به بطن راست برسد که به آن سوراخ در زبان پزشکی، سوراخ دهلیزی-بطنی می‌گویند. این سوراخ، دریچه‌ای دارد که مثل یک در روی آن قرار گرفته و به آن دریچه سه لتی می‌گویند. دهلیز راست با فشرده شدن یا منقبض شدن، خون تیره را از طریق سوراخ دهلیزی-بطنی و با گشودن دریچه سه لتی، به درون بطن راست، پمپاژ می‌کند.
- سطح داخلی دهلیز راست را به دو بخش، تقسیم می‌کنند که این تقسیم‌بندی نیز بر اساس اتفاقات دوره جنینی، نام‌گذاری شده است. این دو بخش دهلیز راست، به وسیله برآمدگی ماهیچه‌ای که کریستا ترمینالیس نام دارد، از هم جدا می‌شوند. من برای جلوگیری از زیادی تخصصی شدن صحبت، آناتومی این دو بخش را نیاوردم ولی در این درس، آناتومی دو بخش تشکیل دهنده دهلیز راست را هم خواهید خواند. حتی باید محل دقیق سوراخ‌هایی که بزرگ سیاهرگ زبرین، بزرگ سیاهرگ زیرین و سینوس کرونی در دهلیز راست ایجاد می‌کنند تا خون را به درون آن بریزند را به زبان آناتومی بیان کنید.
- درست است که بین دهلیز راست و بطن راست یک سوراخ با دریچه سه لتی وجود داشت اما دهلیز راست با دهلیز چپ نیز همسایه است و همانطور که بین خانه ما و همسایه‌مان یک دیوار آجری وجود دارد که باعث می‌شود نتوانیم وارد خانه هم بشویم، بین این دو دهلیز نیز یک دیوار ماهیچه‌ای وجود دارد که منجر به جدا شدن کامل دهلیز راست و دهلیز چپ می‌شود. پزشک‌ها به این دیواره ماهیچه‌ای، سپتوم بین دهلیزی می‌گویند. از نظر آناتومی، دیواره‌ی سپتوم در دهلیز راست یک فرورفتگی بیضی شکل دارد که دقیقاً به دلیل بیضی شکل بودنش، به حفره‌ی بیضی معروف شده است.
- این فرورفتگی بیضی شکل، باقی مانده سوراخ بیضی قلب در دوره جنینی است. در زمان جنینی، به دلیل آنکه قلب هنوز به طور کامل شکل نگرفته و از آن طرف، گردش خون جنین، به کمک جفت، تکمیل می‌شود، بنابراین، بین دهلیز راست و دهلیز چپ سوراخ وجود دارد ولی با اولین تنفس نوزاد در این دنیا، این سوراخ بسته می‌شود و دهلیز راست و چپ، برای همیشه با هم قطع ارتباط می‌کنند.
- اگر دیوار بین دهلیز راست و چپ، به طور کامل پوشانده نشود و سوراخی در آن وجود داشته باشد، به معنای یک نقص و ایراد است که پزشکان نام آن را نقص دیواره دهلیزی گذاشته‌اند. این بیماری به معنای وجود سوراخی در سپتوم بین دهلیزی است که بعد از متولد شدن نوزاد، همچنان باقی مانده است. شایع‌ترین محل این سوراخ در همان سوراخ بیضی می‌باشد که در این صورت، به آن گشادی سوراخ بیضی می‌گویند. در بزرگسالان فشار دهلیز چپ به طور معمول بیشتر از دهلیز راست است و در نتیجه خون از دهلیز چپ به دهلیز راست می‌آید و این تازه ایراد کوچک‌تر به حساب می‌آید چرا که در نقص‌های بزرگتر، می‌تواند موجب افزایش مقدار خون در بطن راست شده و به افزایش فشار خون در شش‌ها، هایپرتروفی بطن راست و نهایتاً نارسایی قلب راست منجر شود. درمان قطعی این عارضه قلبی فقط با بستن سوراخ به وسیله جراحی یا بستن از طریق کاتتر ممکن می‌باشد و راه‌حل دیگری ندارد.
پزشک مورد نظر وقتی درباره دهلیز راست توضیح داد، به سراغ بطن راست می‌رود و می‌گوید:
- بطن راست از نظر شکل هندسی، مانند یک مثلث است و بخش وسیعی از کناره‌ی قُدامی قلب را تشکیل می‌دهد.
- بطن راست قلب، خون تیره را از دهلیز راست دریافت می‌کند و وظیفه دارد که این خون را به درون سرخرگ‌های ششی که اگر یادتان باشد در ابتدا یکی بودند و بعداً از هم جدا می‌شدند و به سمت هر کدام از شُش‌ها می‌رفتند، پمپ کند.
- نکته جالب اینکه در ابتدای سرخرگ‌های ششی که تنه مشترکشان دقیقاً به بطن راست وصل است، یک دریچه وجود دارد که به آن دریچه سینی شکل سرخرگ ششی یا به زبان پزشکی، دریچه پولمونری می‌گویند و بطن راست با فشرده شدن یا انقباض خودش، این دریچه را باز کرده و خون را به درون تنه سرخرگ‌های ششی، می‌ریزد.
- بطن راست می‌تواند به دو قسمت ورودی و خروجی جریان خون تقسیم شود که این دو بخش بطن راست به وسیله یک ستیغ ماهیچه‌ای که ستیغ سوپراونتریکولار نامیده می‌شود، از یکدیگر جدا می‌شوند. وارد جزییات این دو بخش از نظر آناتومی و همچنین ستیغ سوپراونتریکولار نمی‌شوم ولی بعداً اگر رشته پزشکی را انتخاب کنید، درباره ریزه‌کاری‌های آن نیز باید آموزش ببینید. فقط در همین حد بدانید که درون بطن راست، برجستگی‌های عضلانی نامنظم که ترابکولا‌های عضلانی نامیده می‌شود، پل‌ها مانند ترابکولای سپتومارژینال و عضلات پاپیلاری از نظر آناتومی مورد بررسی قرار داده می‌شوند.
- بطن راست با بطن چپ نیز همسایه است و دوباره همان بحث دیوار بین همسایه‌ها به میان می‌آید که متخصصین آناتومی به آن دیواره ماهیچه‌ای جدا کننده دو بطن در قلب، سپتوم بین بطنی می‌گویند که خودش از دو قسمت تشکیل شده: الف) غشای فوقانی که نازک‌تر است و قسمتی از اسکلت فیبروزی قلب را تشکیل می‌دهد، ب) عضلانی تحتانی که بیشتر بخش‌های این دیواره را تشکیل داده و دارای ضخامت یکسان با ضخامت دیواره‌ی بطن چپ می‌باشد.
بعد از آنکه آناتومی بطن راست تمام شود، توضیحات این پزشک، به سمت و سوی دهلیز چپ می‌رود و ایشان در صحبت‌هایش خواهند گفت:
- از نظر آناتومی، دهلیز چپ کناره‌ی خَلفی یا قاعده قلب را می‌سازد.
- دهلیز چپ خون روشن را از چهار سیاهرگ شُشی دریافت می‌کند و آن را به درون بطن چپ می‌ریزد.
- جالب اینجاست که بین دهلیز چپ و بطن چپ نیز یک سوراخی وجود دارد که دریچه‌ای هم روی آن سوار شده و دهلیز چپ با فشرده شدن یا انقباض خود، این دریچه را باز می‌کند و خون را درون بطن چپ می‌ریزد. اسم سوراخ بین دهلیز چپ و بطن چپ، سوراخ دهلیزی بطنی و نام دریچه متصل به آن سوراخ به زبان پزشکی، دریچه میترال یا دو لتی است.
- سطح داخلی دهلیز چپ به دو قسمت قابل بخش‌بندی است و اساس نام‌گذاری این دو بخش نیز به دوره جنینی بر می‌گردد که از توضیحات جزییات مربوط به این دو بخش خودداری می‌کنم ولی در دانشگاه، اگر بخواهید وارد رشته پزشکی شوید، قطعاً موارد دقیق و جذاب آن را خواهید آموخت.
با این شرایط، نوبت به بررسی آخرین قلب، یعنی بطن چپ می‌رسد که پزشک محترم چنین به جمع‌بندی‌های صحبت‌های خودشان می‌رسند:
- از نقطه نظر آناتومی، بطن چپ، رأس قلب و کناره‌های چپ و دیافراگمی را می‌سازد.
- بطن چپ خون اکسیژن دار را از دهلیز چپ دریافت و آن را از طریق سوراخ آئورتی که به وسیله دریچه آئورتی احاطه شده است، به درون آئورت پمپاژ می‌کند.
- بطن چپ را می‌توان به دو قسمت ورودی و خروجی جریان خون تقسیم کرد که هر یک جزییاتی دارند و برای جلوگیری از تخصصی شدن بحث، از نوشتن آن صرف نظر می‌کنم ولی در دانشکده پزشکی و سر کلاس درس آناتومی قلب و عروق، درباره‌اش خواهید شنید.
- بطن چپ، با فشرده شدن یا انقباض خود، خون را به درون سرخرگ آئورت می‌ریزد که در ابتدای این سرخرگ نیز دریچه‌ای وجود دارد که بطن چپ با فشار خودش که پشت خون ایجاد می‌کند، این دریچه را باز کرده و خون را وارد سرخرگ آئورت می‌کند. پزشکان به این دریچه، دریچه سینی شکل آئورتی می‌گویند. با ورود خون به آئورت، مسیر گردش خون برای اندام‌های مختلف آغاز می‌شود.
- بیماری‌ها و نارسایی‌ها هم برای بطن چپ وجود دارد که استاد این درس، به دلایل و علائم آن خواهند پرداخت.
- همانطور که در زیست دهم می‌خوانید و در اینجا هم صحبتش به میان آمد، قلب انسان چهار دریچه دارد که عبارت است از: دریچه سه لتی، دریچه سینی شکل شُشی، دریچه دو لتی یا میترال و دریچه سینی شکل آئورتی. در این درس درباره جنس این دریچه‌ها، محل قرارگیری، شکل ظاهری، عملکرد، زاویه باز و بسته شدن، طریقه باز و بسته شدن و ارتباط آن‌ها با صداهای قلب، به طور جدی خواهید آموخت.
- از بچگی تا می‌خواستیم نمایش دکتر بودن را بازی کنیم، گوشی پزشکی را روی قلب می‌گذاشتیم تا صدای آن را بشنویم. این بازی کودکانه در درس «آناتومی علوم تشریح قلب و عروق» به واقعیت می‌پیوندد چرا که استادتان به شما یاد می‌دهند که گوشی را کجای قفسه سینه باید بگذارید تا صداهای قلب را بشنوید؛ بنابراین شما به عنوان دانشجوی پزشکی، ابتدا می‌آموزید چرا قلب دارای صدا است و بعد خواهید آموخت که دقیقاً گوشی پزشکی را کجای قفسه سینه بگذارید تا صدا را بشنوید و این کار را با شنیدن صدای قلب همکلاسی‌ها تمرین می‌کنید و در انت‌ها هم یاد می‌گیرید که چطور با شنیدن صدای قلب، متوجه سلامت دریچه‌های قلب و ریتم مناسب آن شوید و چنانچه مشکلی در صداها باشد، دستورات پزشکی لازم را برای آزمایش‌ها به بیمار بدهید.
- پُر واضح است که نبض گرفتن را هم در این درس به طور جدی پیگیری خواهید کرد. از دلیل ایجاد نبض تا محل‌هایی که می‌توان نبض را بهتر شمرد و نحوه بررسی آن، اطلاعاتی است که می‌آموزید.
۸- از لحظه‌ای که خون وارد قلب می‌شود و از آنجا به سمت شش‌ها می‌رود و دوباره به قلب باز می‌گردد و سپس از قلب راهی اندام‌های بدن می‌شود و مجدداً، از سراسر بدن، به وسیله سیاهرگ‌ها، جمع‌آوری می‌شود و به قلب می‌ریزد را با عنوان «گردش خون شُشی و عمومی در بدن» می‌شناسیم. شما اگر قرار است وارد رشته پزشکی شوید، قطعاً در این درس، مهارت توصیف نمای کلی گردش خون انسان را به دست می‌آورید و مسیرهای حرکت خون در بدن را می‌توانید ترسیم کرده و بگویید که از لحظه ورود خون به قلب تا گردش آن در سراسر بدن، هر بار چه اتفاقاتی برای خون می‌افتد و در چه محل‌هایی قرار می‌گیرد.
در خصوص مسیر گردش خون، بایستی بدانید که تمرکز درس «علوم تشریح قلب و عروق» روی آناتومی دستگاه گردش خون است؛ یعنی همانطور که جزییات آناتومی قلب به عنوان عضو اصلی گردش خون را به صورت دقیق مورد بررسی قرار می‌دهید، همین ریزه‌کاری‌ها را برای سرخرگ‌های اصلی بدن که خون را به اندام‌های مختلف بدن می‌رساند و سیاهرگ‌های اصلی بدن که خون را از اندام‌های بدن جمع‌آوری کرده و به قلب می‌آورند، نحوه اتصال و محل این وصل شدن برای سرخرگ‌ها با هم و سیاهرگ‌ها با هم خواهید گذراند.
استاد این درس از بافت‌شناسی قلب و عروق هم به سادگی نخواهد گذشت. همانطور که در تشریح لایه‌های دیواره قلب درباره بافت هر کدام توضیح داد، قطعاً در مورد سرخرگ‌ها، مویرگ‌ها و سیاهرگ‌ها نیز به توضیح ساختار دیواره‌شان می‌پردازد. این مبحث را به شکل خلاصه در کتاب زیست دهم نیز می‌خوانید زیرا در این کتاب نیز، درباره دیواره سرخرگ‌ها، مویرگ‌ها و سیاهرگ‌ها توضیح داده شده و نوع بافت یا بافت‌های به کار رفته در دیواره آن‌ها را به ترتیب قرارگیری توضیح داده است. دقیقاً مشابه آن توضیحات را در درس «علوم تشریح قلب و عروق» آموزش خواهید دید.
۹- در بدن ما انسان‌ها، علاوه بر سیستم گردش خون، سیستم گردش لنف هم هست. لنف را در زیست دهم و یازدهم به طور نسبی می‌شناسید و در این درس، استادتان درباره خود لنف، رگ‌های لنفی، مسیر گردش لنف در بدن، ساختار رگ‌های لنفی، جنس و بافت‌های به کار رفته در دیواره آن‌ها، اتصالات و ارتباطات و عملکرد و اهمیت دستگاه لنفی توضیح خواهند داد. خیلی مهم است که نام مهم‌ترین رگ‌های لنفی و با ارزش‌ترین اتصالات را بشناسید چرا که دستگاه لنفی، از یک سو با دستگاه گردش خون و از سمت دیگر با دستگاه ایمنی در ارتباط است.
۱۰- در این درس هم مثل تمام دروسی که تا به اینجایِ دورهِ «آشنایی با رشته پزشکی» سایت کلبه مشاوره توضیح دادم، همیشه باید سَری به دوره جنینی بزنیم و اتفاقات آن دوره را از نقطه نظر درس مورد نظرمان بررسی کنیم. از آنجایی که نام این درس، «علوم تشریح قلبی و عروقی» است، پس به سراغ دوره جنینی می‌رویم و نحوه شکل گیری، رشد و تکامل قلب، رگ‌های بدن، رگ‌های لنفی و شروع به کار آن‌ها و تفاوت‌های گردش خون در دوره جنینی و بعد از تولد را بررسی می‌کنیم.
در واقع استادتان به شما یاد می‌دهد که سلول‌های قلبی از کدام قسمت رویان شروع به حرکت می‌کنند و سپس در کجای رویان قرار می‌گیرند و کدام بخش قلب را می‌سازند و این بخش‌ها در حرکت‌های بعدی در کدام ناحیه قرار می‌گیرند و سپس سلول‌های دیگری از کدام قسمت رویان مهاجرت کرده و به قسمت قلبی می‌رسند و چه بخش‌هایی از قلب را می‌سازند و بعد از همه این‌ها، تازه به شکل گیری عروق خونی و لنفی می‌پردازد و تک به تک این اتفاقات را از زمان روز و هفته مشخص می‌کند.
۱۱- در درس‌های قبلی هم این را دیدیم که رشد جنین در دوره جنینی، همیشه سالم و درست اتفاق نمی‌افتد و قطعاً اختلالاتی هم ممکن است به همراه داشته باشد. قلب نیز یکی از آن سیستم‌هایی است که ممکن است دچار نارسایی‌ها و اختلالاتی در تکامل و تکوین خودش بشود. با این حساب، در این درس، به طور کامل درباره «ناهنجاری‌های تکوینی» که همان اختلالات رشد جنین است، آموزش دریافت می‌کنید.
لطفاً به این دو پاراگراف دقت کنید: استادتان، هر آنچه از اولین واژه این جعبه تا آخرین کلام، نوشتم و یا در فیلم نشان دادم را انتظار دارد که بتوانید روی مولاژ (همان مدل پلاستیکی بدن انسان) و کاداور (همان جسد واقعی)، نشان دهید و یا اگر ایشان دستش را روی قسمتی گذاشت، شما نام، جنس، ساختار، محل قرارگیری، ارتباطات و اتصالات، عملکرد و سایر ویژگی‌های آناتومیکی آن را بیان کنید؛ بنابراین مهارت تشخیص از روی مولاژ و کاداور را به طور جدی از شما می‌خواهند و با قایم شدن پشت بقیه همکلاسی‌ها و دور زدن تمرین‌های عملی و فرار از پاسخ‌دهی، نمره از دست خواهید داد.
چه بخواهید چه نخواهید، درس پزشکی درس کنجکاوی، سَرک کشیدن، دلیل پرسیدن و درگیر شدن در جزییات است. هرچه بیشتر درگیر درس شوید و با استاد وارد سؤال و جواب شده و برای کار روی مولاژ و کاداور بی‌قراری کنید و دنبال فرصت بیشتر برای تمرین عملی باشید، در نهایت هم نمره بالاتری می‌گیرید و هم پزشک قابل‌تر و با تجربه تری می‌شوید. گوشه‌گیری، پنهان شدن پشت بقیه، ترس از کاداور و سایر احساسات، از شما یک پزشک با سواد نخواهد ساخت بنابراین دست و پا بزنید، ردیف جلو بیایید و درگیر توضیحات استاد شده و سؤال بپرسید و جواب بدهید و اجازه دهید که یادگیری اتفاق بیفتد.